Op dit artikel berust copyright! © 1999 Media Resultant b.v., resp. de oorspronkelijke uitgever en/of de auteurs

Copyright: Bosch, S.

  De verdieping /  Kunst 

Popmuziek

De Nederlandse literatuur kent genoeg voorbeelden van Indische schrijvers die hun afkomst tot onderwerp hebben gemaakt. In de muziek blijft de Indische stem echter grotendeels beperkt tot nostalgische Tempo-Doeloe-liedjes. Dat er daarnaast wel degelijk behoefte is aan muziek die serieus op de hedendaagse Indische cultuur ingaat, weet Wouter Muller (Bandung, 1947) sinds het verschijnen van zijn cd 'Hier en daar'. ,,Ik werd overspoeld met reacties.''

Als we Muller spreken in een Utrechts grand café is de 53-jarige muzikant nog steeds niet bekomen van de verbazing over de respons op zijn cd. ,,Indo's waren de voorhoede van de beatperiode in Nederland en later ook van de popmuziek. Dus ik nam aan dat ik niet de eerste zou zijn die zijn afkomst tot onderwerp maakte.'' 

Toch bleek zijn cd een nieuwe stem in de Indische muziek te zijn. De cd wijkt dan ook af van de gangbare Indië-platen. Op 'Hier en daar' geen lofzangen op de verloren gegane gordel van smaragd. In plaats daarvan geeft Muller in dertien nummers een even liefdevolle als kritische blik op de Indische cultuur. Van de gedwongen repatriëring, de koele ontvangst in Nederland van de eerste generatie tot en met de zoektocht naar een eigen identiteit van de tweede en derde generatie. Omlijst door een smakelijk muzikaal mengsel van rock & roll, blues en country verwoordt Muller trefzeker het heden en verleden van de Indische gemeenschap in Nederland. 

Zo beschrijft de Enschedese muzikant het aanpassingsproces in de jaren vijftig, de traumatische herinneringen van zijn vader aan de Japanse bezetting en de zoektocht naar een Indische identiteit. Onderwerpen die bij veel Indo's leven, want al direct na zijn eerste optreden werd Muller geconfronteerd met een stortvloed aan reacties. ,,Men zei: 'Dit is iets anders dan Wieteke van Dort. Hier hebben we zo lang op gewacht. Wil je hier alsjeblieft mee doorgaan?''' 

Toch had het niet gescheeld of de cd 'Hier en daar' had het levenslicht niet gezien. De geboorte van de plaat begon namelijk met het verzoek van een Indische collega om eem bijdrage te leveren aan drie Indische dagen. ,,Het thema was bekendheid geven aan de Indische geschiedenis voor Nederlanders en de jonge Indische generatie. Dat sprak me aan, maar ik wist niet wat ik moest doen. Indische liedjes zingen zoals 'Terang boelan' en 'Ajoen-ajoen'? Maar dat wordt al zo vaak en beter gedaan.'' 

Lachend herinnert Muller zich dat hij 'al druk smoezen aan het verzinnen was' om onder zijn afspraak uit te komen, toen hij bedacht dat hij wellicht de aantekeningen die hij tijdens een reis terug naar Indonesië had gemaakt, zou kunnen gebruiken. ,,Ik ging die aantekeningen herlezen, legde de gitaar op mijn schoot en ben uren en uren bezig geweest met schrijven, lezen en schrappen. En gaandeweg werd ik gegrepen door het verhaal van iemand die door omstandigheden gedwongen wordt zijn land van herkomst te verlaten. Het is het verhaal van een verhollandste jongen die door omstandigheden terug gaat naar zijn geboorteland en daar probeert de draad op te pakken van het verzwegen verhaal om op een betere manier verder te kunnen met dat Indische. Ik heb wortel geschoten in Nederland en Indië, maar met die eerste worsteling in Indië was er iets fout gegaan. En ik zag dat als ik verder wilde, dat geworteld en ontworteld zijn een plek moest krijgen.'' 

Deze zoektocht vond uiteindelijk zijn beslag in de cd 'Hier en daar' en de muziekvoorstelling 'Wat is een Indo?'. Volgens Muller zijn er wel redenen aan te wijzen waarom het onderwerp zo lang geen plaats heeft gehad in de Nederlandse muziek. ,,Men zegt wel: spreken is zilver, zwijgen is Indisch. Dat heeft niet zozeer te maken met de Indische aard, als wel met het feit dat de Indische Nederlanders hier niet welkom waren. Mijn familieleden hebben geprobeerd aan Nederlanders te vertellen wat ze meegemaakt hadden, maar ontmoetten slechts onwetendheid en onwelwillendheid. Als er zo weinig ruimte is voor je verhaal, overleef je door te zwijgen. Het cliché dat Indo's zo zwijgzaam zijn, daar ga ik niet in mee. Die 300.000 repatrianten waren heus niet allemaal zwijgers van nature.'' 

,,Een andere reden is dat de eerste generatie tijdens de oorlog donkere jaren had meegemaakt en daar kwam na de bevrijding nog eens een tweede oorlog overheen in de vorm van de bersiap. Dat zijn trauma's van jewelste en als het klimaat in Nederland dan is dat men het niet wil horen, dan denk je: soedah, laat maar. Bovendien, als je dit alles aan den lijve hebt meegemaakt ga je je kinderen in een nieuw land dan opzadelen met die sores? Om te overleven hou je je mond en ga je hooguit naar pasars om de mooie kant van het verleden nog eens op te zoeken. Dan is elke lemper en elk satéstokje ook een doekje voor het bloeden.'' 

Desondanks vindt Muller het de hoogste tijd om de stilte te verbreken. ,,Die naadloze aanpassing van de Indo's verdient bewondering, respect en erkenning. Als je nu alle hulp ziet die de slachtoffers van Enschede hebben gehad: giro 777, benefietconcerten, een stille tocht, immateriële hulp. Dat hadden de Indo's niet, maar ze hebben het toch gered. Dat mag onderhand wel eens gezegd worden.'' 

,,Maar 'Hier en daar' is voor mij niet alleen een eerbetoon. Het is ook mijn onzekere poging tot verwijt. Mijn ouders hebben gezwegen. Dat kan ik wel begrijpen, maar mijn cd is ook een uitroep van iemand die denkt dat het beter was geweest als we het verdriet wel hadden kunnen delen. Dat is voor de tweede generatie een belangrijk thema en voor mij geldt dan ook: zwijgen was zilver, spreken wordt goud.'' 

Minstens zo belangrijk als het in het reine komen met het verleden is voor Muller de zoektocht naar de huidige Indische identiteit. ,,'Wat is een indo?' heet een nummer. Maar de vraag stellen is belangrijker dan hem beantwoorden. Wat is een Indo? Wat is een Amerikaan? Wat is een Twentenaar? Op een oppervlakkige manier kan die vraag beantwoord worden in termen van taal en folkoristische dingen, maar daaronder zit een diepe laag die bepaalt wie je bent. Wat er zo specifiek aan jou is, mag je zelf bepalen. Een Indo is iemand die verlangt naar een eigen identiteit. Maar ook iemand die kan putten uit verschillende bronnen, waar de Indische er een van is.'' 

In een soort Indisch reveil om het Indische erfgoed te redden ziet Muller derhalve weinig heil. De Indische cultuur mag dan gedoemd zijn langzaam maar zeker op te lossen in de Nederlandse, als een druppel inkt in een vijver, voor de Twentenaar is het geen reden om krampachtig het Indische te cultiveren. ,,Ik heb niet de neiging om te roepen: 'Ajo, de Indische cultuur gaat verloren, alle hens aan dek! Voor mij is het stilstaan bij je roots een handreiking om jezelf een plek te geven in een maatschappij die steeds kleurrijker wordt. Nederlanders maken zich zo druk over hoofddoekjes en moskeeën. Maar je bent zoveel waardevoller als je je openstelt voor een toekomst waarin dit alles een plaats heeft.''

De CD 'Hier en daar'